«Քալամ» տիեզերաբանական փաստարկներ

Ուիլիյամ Լեյն Քրեյգ

Համառոտ

Այս հոդվածը Դր․ Քրեյգի 2015 թվականի դասախոսությունն է Բիրմինգհեմի համալսարանում, որտեղ նա պաշտպանել է իր դոկտորանտուրական ատենախոսությունը, որի արդյուքնում էլ նա թարմ շունչ է հաղորդել «Քալամ» տիեզերաբանական փաստարկների գաղափարին։

Դեռևս երիտասարդ տարիքում ինձ ապշեցնում էր տիեզերքի գոյության փաստը։ Ինձ հետաքրքրում էր դրա ծագման հարցը։ Արդյո՞ք այն սկիզբ էր ունեցել։ Հիշում եմ, որ գիշերներն անկողնումս պառկած երևակայում էի, թե ինչ կար, երբ ոչինչ չկար տիեզերքում։ Յուրաքանչյուր իրադարձությանը նախորդում էր մեկ այլ իրադարձություն և այդպես շարունակ՝ դեպի անցյալ, որտեղ չէի կարողանում որոշել դադարի կետը, կամ, ավելի հստակ, սկզբնակետը։ Հնարավո՞ր էր արդյոք, որ լիներ անվերջ անցյալ՝ առանց սկզբի։ Այդ միտքն ինձ հանիգստ չէր տալիս, քանի որ այդքան էլ համոզիչ չէր թվում։ Մտածում էի, որ մի ինչ-որ սկզբնակետի գոյության մասին, որպեսզի դրանից հնարավոր ամեն բան սկիզբ առներ։

Այդ ժամանակ գաղափար անգամ չունեի, որ դարերով ու հազարամյակներով մարդկանց իրապես հանգիստ չեն տվել հավերժական տիեզերքի գաղափարներն ու դրա սկիզբ ունենալ-չունենալու հարցերը։ Անտիկ դարաշրջանի հույն փիլիսոփաները հավատում էին, որ նյութը գոյություն ուներ, այն անհրաժեշտություն էր, հետևաբար, այն հավերժ է։ Իսկ Աստված միգուցե պատասխանատու է տիեզերական տարածության մեջ կարգուկանոն հաստատելու համար, սակայն ինքը չէ տիեզերքի արարիչը։

Այս թեմայի վերաբերյալ հրեական մոտեցումները, որոնք ավելի վաղ շրջանի էին, բոլորովին հակասում էին հունական աշխարհայացքին։ Եբրայական հեղինակները պնդում էին, որ տիեզերքը ոչ թե միշտ գոյություն է ունեցել, այլ ստեղծվել է Աստծո կողմից անցյալի մի ինչ-որ ժամանակաշրջանում։ Ինչպես հրեաների սուրբ գրքերի ամենաառաջին նախադասությունում է ասվում․ «Սկզբում Աստված ստեղծեց երկինքն ու երկիրը» (Ծննդոց 1։1)։

Աստիճանաբար այս երկու, միմյանց հետ մրցող հավատալիքները սկսեցին փոխազդել ու փոխկապակցվել։ Արևմտյան փիլիսոփայության մեջ տիեզերքի առաջացման շուրջ անընդմեջ շարունակվող բանավեճերը գնալով թեժանում էին վերջին հազարամյակի ընթացքում։ Այդ բանավեճերը արդիական են եղել ոչ միայն հրեաների ու մուսուլմանների միջև, այլև քրիստոնյաների՝ թե՛ կաթոլիկ, թե՛ բողոքական։ Այն իր վերջնական, ոչ լիարժեք ավարտն ունեցավ 18-րդ դարի գերմանացի լավագույն փիլիսոփաներից մեկի՝ Իմանուիլ Կանտի գաղափարներում։ Ի հեճուկս մյուս գաղափարների՝ նա պնդում էր, որ երկու աշխարհայացքներն էլ բավականին շատ մրցունակ և ռացիոնալ փաստարկներ ունեն՝ ցույց տալով բանականության սահամանափակ ու տկար լինելը։

Այս բանավեճերի մասին ես իմացա միայն համալսարանն ավարտելուց հետո։ Ցանկանալով հաշտվել այս գաղափարներից որևէ մեկի հետ, երբ ավարտում էի մագիստրատուրաս փիլիսոփայության ոլորտում, որոշեցի գտնել դասախոսի, որը կհամաձայներ ինձ ուղղորդել այս թեմայի շուրջ դոկտորական ատենախոսություն պաշտպանելու հարցում։ Այն անձը, ով ինձ համար մյուսներից առավել թվաց, Ջոն Հիքն էր Բիրմինգհեմի Համալսարանից։ Տեղափոխվելով Բիրմինգհեմ՝ ես սկսեցի աշխատություններ գրել տիեզերբանական փաստարկների շուրջ՝ պրոֆեսոր Հիքի ղեկավարությամբ։ Այդ դոկտորական ատենախոսության արդյունքում երեք գիրք գրվեց։ Ես կարողացա ուսումնասիրել տիեզերաբանական փաստարկի պատմական արմատները, ինչպես նաև խորացնել ու զարգացնել փաստարկի վերլուծությունը։ Ես նաև բացահայտեցի, որ ժամանակակից աստղագիտության ու տիեզերագիտության մեջ զարմանալի կապեր գոյություն ունեն։

շարունակել կարդալ